NEMAČKO-KINESKI ODNOSI U SVETLU INICIJATIVE „JEDAN POJAS,  JEDAN PUT“

 

 

Ovaj članak ima za cilj utvrđivanje glavnih determinanti nemačko-kineskih političkih i ekonomskih odnosa, sa posebnim naglaskom na mega-projekat "Jedan pojas, jedan put", obnarodovan od strane kineskog predsednika Ši Đinpinga 2013. godine. Kineski predsednik Ši Đinping predstavio je septembra 2013. godine ideju o ekonomskom preporodu Puta svile, kojim se još od drugog veka Nove ere odvijala saradnja između drevne Kine sa Evropom, Bliskim Istokom i centralnom Azijom. Na temeljima civilizacije stare 5. 000 godina, koja je pružila nesamerljiv doprinos čovečanstvu, Inicijativa "Jedan pojas, jedan put" sa svojim kineskim karakteristikama probudila je simpatije i interesovanje  širom sveta.[1]

Nemački zvaničnici izrazili su u samom startu podršku najavi pokretanja Inicijative Pojas i Put, nastojeći da obezbede da kineske investicije u njihovu državu, EU i države uključene u proces evropskih integracija budu na transparentnoj osnovi. Pozitivna percepcija Nemačke prema ovoj inicijativi bila je oblikovana željom da se realizacijom predviđenih infrastrukturnih projekata omogući dalje jačanje spoljnotrgovinske razmene, pre svega, boljeg pristupa nemačke robe kineskom tržištu. Razvoj događaja uticao je da početni entuzijazam u Nemačkoj splasne i da ustupi mesto strepnji da bi njeni interesi mogli biti ugroženi od strane kineskih u okviru Inicijative „Jedan Pojas, Jedan Put“, i to kroz kupovinu nemačkih preduzeća od strane kineskih koje bi transferisale nemačku tehnologiju dalje u Kinu, ugrožavanja nemačkih ekonomskih interesa na području Srednje i Jugoistočne Evrope, kao i marginalizovanja nemačkih luka i železničkih čvorova u svetlu kineskih ulaganja u druge države koje se nalaze na trasi inicijative. 

 

 

Politički odnosi između SR Nemačke i NR Kine

 

Savezna Republika Nemačka i Narodna Republika uspostavile su diplomatske odnose 11. septembra 1972. godine. Proces nemačkog približavanja NR Kini bio je u velikoj meri nadahnut tzv. Istočnom politikom (Ostpolitik), čije su glavne arhitekte krajem šezdesetih i početkom sedamdesetih godina dvadesetog veka bile socijaldemokrate, predvođene prvim posleratnim socijaldemokratskim kancelarom Vilijem Brantom. U cilju ostvarenja procesa nemačke reunifikacije, nemačke političke elite bile su svesne neophodnosti uspostavljanja kooperativnih odnosa sa državama komunističkog bloka, u prvom redu sa njegovim stožerom, Sovjetskim Savezom. Kao i u slučaju SSSR-a i drugih država nekadašnjeg komunističkog bloka, SR Nemačka nastojala je da politikom postepenog približavanja produbljuje odnose sa NR Kinom.

Nakon ponovnog ujedinjenja nemačkog naroda, a naročito tokom ere socijaldemokratskog kancelara Gerharda Šredera, koji je dužnost kancelara obavljao u periodu od 1998. do 2005. godine., SR Nemačka nastojala je da svoj pristup prema najmnogoljudnijoj državi sveta koncipira na platformi u čijoj biti bila je premisa da je najbolji put za bilateralnu saradnju između dveju država, kao i modernizaciju kineskog društva, politika „Promene kroz trgovinu“ (“Wandel durch Handel“), kako ističe nemački politički analitičar Hans Kundnani.[2]  Između koncepta “Promene kroz trgovinu“ i koncepta “Promene kroz preplitanje“ (“Wandel durch Verflechtung“), koji je nemačka vlada inaugurisala kao princip spoljne politike prema Ruskoj Federaciji u samom začetku posthladnoratovskog perioda, mogla bi da se napravi ozbiljna analogija. Kako kroz trgovinu, u odnosu prema NR Kini, tako kroz nastojanje da sa RF ostvari čvrstu saradnju, kroz jačanje saradnje na svim poljima, nastojeći da je u političkom i svakom drugom smislu „usidri“ na evropskom kontinentu, nemačka vlada unapređivala je bilateralne odnose sa ova dva svetska kolosa, članicama Saveta bezbednosti Ujedinjenih nacija.

Dolaskom liderke Hrišćansko-demokratske Unije Angele Merkel na čelo nemačke vlade 2005. godine, nemačka spoljna politika poprimala je sve više konture zasnovane na vrednosnoj orijentaciji, za razliku od ere njenog prethodnika Šredera, u čijem fokusu je bilo vođenje spoljne politike zasnovano na biznis-logici. Finansijska kriza sa kojom su se članice evro-zone suočile tokom 2009. godine uticala je da kritike u pogledu kršenja ljudskih prava u NR Kini iz redova nemačke političke vrhuške postanu postepeno „prigušene“. Kako su Nemačkoj, kao izvoznoj orijentisanoj ekonomiji, sa izvozom od bezmalo polovine BDP-a, bila potrebna nova tržišta u svetlu finansijske krize sa kojom su njeni evropski partneri bili ophrvani, a što je samim tim dovelo do stagniranja nemačkog izvoza u ove države, mogućnost dinamiziranja nemačkog izvoza u „najveću svetsku radionicu“ dovela je do poboljšanja bilateralnih odnosa između dveju država. Kraj Merkelinog prvog (2005-2009. godine) i početak drugog mandata (2009.-2013. godine), koji je koincidirao sa početkom izbijanja finansijske krize, predstavljao je vesnika nove etape u nemačko-kineskim odnosima. Kako su u navedenim okolnostima vrednosni orijentiri zasnovani na poštovanju ljudskih prava postepeno uzmicali pred mogućnostima jačanja nemačko-kineske saradnje, nivo bilateralnih odnosa između dveju država uzdignut je sa nivoa Strateškog partnerstva u globalnoj odgovornosti iz 2004. godine na nivo Sveobuhvatnog strateškog partnerstva tokom 2014. godine.

Karakterično za obe države na međunarodnoj pozornici je da svoje nacionalne interese pokušavaju da ostvare kroz projekciju ekonomske moći, uz politiku uzdržanosti u domenu primene vojne sile. Kako su osnovne smernice spoljne politike Kine struktuirane na načelima Pet principa mirovne koegzistencije, inaugurisanih na Azijsko-afričkoj konferenciji u Bandungu 1955. godine od strane tadašnjeg kineskog premijera i šefa diplomatije Džou Enlaja, uzdržanost SR Nemačke prilikom određenih vojnih intervencija Severnoatlantske alijanse čini mogućnost unapređenja kontinuirano dobrih bilateralnih odnosa između dveju država realnim.  Prilikom vojne intervencije u Libiji, Nemačka je u Savetu bezbednosti Ujedinjenih nacija 2011. godine glasala protiv upotrebe vojne sile u Libiji, u saglasju sa Kinom i Rusijom, a u suprotnosti sa svojim ključnim partnerima unutar evroatlantskog korpusa – Sjedinjenim Američkim Državama, Velikom Britanijom i Francuskom. Glasajući na taj način Nemačka je ispoljila veliku spoljnopolitičku samostalnost, pokazujući da je kadra da donosi odluke koje nisu uvek po meri njenih glavnih partnera. Upravo se ta odluka Nemačke posmatra kao krunski dokaz njene narastajuće uloge na globalnom nivou.

 

 

 

 

 

 

Nemačko-kineska ekonomska saradnja

 

Kina danas predstavlja jednog od pokretača globalne ekonomije, pri čemu je poslednjih godina njen doprinos globalnom ekonomskom rastu prelazio 30 %. Kineski udeo u svetskom BDP -u je sa 1.2 % tokom 1979. godine dospeo na impresivnih 15.2 % tokom 2017. godine.[3]  Uspon Kine u rang globalne ekonomske sile, kao veoma važne izvozne destinacije, imao je za posledicu intenziviranje trgovinskih odnosa dveju država. Aktivnijem uključivanju Kine u globalne ekonomske tokove, a samim tim i jačanju ekonomske saradnje sa  EU i Nemačkom, doprineo je njen pristup Svetskoj trgovinskoj organizaciji, popločan 15-išnjim iscrpljujućim pregovorima. Trgovinska razmena Nemačke i Kine se, od 1990. godine, uvećala za 24 puta, čineći 2014. godine 48 % nemačke trgovine sa Azijom.

Kao članica EU, nemačka vlada ne može da pregovara samostalno o Sporazumima o slobodnoj trgovini sa partnerima izvan EU. EU je odgovorna za trgovinsku politiku svojih država članica, u čije ime pregovore obavlja Evropska komisija. Na osnovu napred navedenog, nemačko-kineski trgovinski odnosi odvijaju se pod okriljem Trgovinskog sporazuma iz 1978. godine koji je tadašnja Evropska ekonomska zajednica potpisala sa Kinom.  Dalji razvoj trgovinskih odnosa EU i Kine može biti otežan činjenicom da su poslanici Evropskog parlamenta, u maju 2016. godine, ubedljivom većinom glasali protiv dodele statusa tržišne ekonomije Kini. U EU postoji velika zabrinutost da bi, ukoliko Kina od strane STO-a dobije status tržišne ekonomije, hiljade radnih bilo izgubljeno, naročito u industriji čelika.

NR Kina predstavlja za Nemačku prvog trgovinskog partnera, čineći 8 % ukupne nemačke spoljnotrgovinske razmene. Za Nemačku, Kina predstavlja najvažnije tržište van okvira EU, dok Nemačka za Kinu predstavlja najvažnije tržište unutar EU, koje predstavlja njenog najvažnijeg partnera. Posle EU i SAD, Kina predstavlja najvažnije nemačko izvozno tržište. Prema podacima Ministarstva privrede i energetike, nemački izvoz se u Kinu, u periodu od 2000. do 2014. godine uvećao za čak osam puta. Rekordan izvoz na kinesko tržište nemačka privreda ostvarila je tokom 2017. godine, u iznosu od 86. 2 milijarde evra, u godini u kojoj je ostvaren i rekord u obimu ukupne spoljnotrgovinske razmene između dveju država, i to u iznosu od 186 milijardi evra. Nemačka u Kinu najviše izvozi automobile, mašine, elektro-tehničke i farmaceutske proizvode, odnosno proizvode sa visokim stepenom dodatne vrednosti. U pogledu uvoza iz Kine, Nemačka najviše uvozi tekstil, kao i proizvode informaciono-komunacione tehnologije, poput mobilnih telefona i personalnih računara.

Na osnovu podataka Nemačke Trgovinske komore u Kini, 5. 200 nemačkih kompanija posluje na kineskom tržištu, zapošljavajući 1.1 milion radnika, pri čemu su nemački investitori u kontinuitetu u Top 10 stranih investitora u Kini. Snažan kontinuirani privredni rast Kine i njeno integrisanje u globalnu ekonomsku mrežu, nemačke kompanije iskoristile su na odličan način, „usidrivši“ se na kineskom tržištu. Najveći deo investicija u poslednjih nekoliko godina pripada kapitalno intenzivnom sektoru, pre svega sektoru automobilske industrije.

Ipak, da nije sve tako idilično u pogledu aktivnosti nemačkih kompanija na kineskom tržištu, govore žalbe koje na račun povećanog učešća kineske vlade u ekonomiji iznose predstavnici nemačkog biznisa u ovoj azijskoj državi. Tokom 2017. godine, kineske vlasti usvojile su Zakon o sajber bezbednosti čije odredbe propisuju strožiju kontrolu Interneta od strane države, što bi moglo da ima reperkusije i na nemačke kompanije, obzirom da koriste VPN linkove (Virtuelna privatna mreža) za poverljivu komunikaciju sa sedištima svojih kompanija u matičnoj državi. Takođe, žalbe se odnose i na pokušaj kineskih vlasti da svoje funkcionere postave u upravljačke strukture firmi koje su osnovane kroz zajednička nemačko-kineska ulaganja.

Prve investicije kineskih kompanija u Nemačku vezuju se za sredinu poslednje decenije XX veka. Pre 2011. godine pomenute investicije bile su na niskom nivou, pri čemu je njihova vrednost iznosila manje od 3 % ukupnih stranih investicija u Nemačkoj. Prema procenama američke konsultantske agencije „Rodijum grupa“, 2011. godina predstavljala je prekretnicu u pogledu rasta priliva kineskog kapitala na nemačko tržište. Imajući u vidu da su 2010. godine kineske investicije iznosile 186 miliona evra, a da su samo godinu dana kasnije usedmostručene na nivo od 1.4 milijardi evra, evidentno je da se radilo o gigantskom rastu za kratak vremenski period. Rastu kineskih investicija u Nemačku „kumovale“ su dve okolnosti: internacionalizacija kineskih kompanija, oličena u transformaciji kineske ekonomije kao primaoca stranih investicija ka ekonomiji koja sve više investira po svetu, kao i atraktivnost Nemačke kao investicione destinacije. Imajući u vidu zainteresovanost Kineza za ulaganja u nemačke kompanije, koje na talasu tehnološke inicijative poznate kao 4. industrijska generacija, nastoje da sačuvaju svoju lidersku ulogu u svetu u pogledu informacionih tehnologija koje neuzastavljivom brzinom utiču na promene u proizvodnom sektoru, kineski zvaničnici pokušavaju da nemačko tržište iskoriste u svetlu digitalizacije svoje privrede. Rast kineskih ulaganja na nemačkom tržištu izazvao je u poslednjem periodu niz negativnih reakcija od strane nemačkog političkog establišmenta. Naime, pojavila se bojazan da bi ulaganja u nemačke kompanije kineska strana mogla da iskoristi za prenos visokih tehnologija u Kinu, čime bi se narušila bezbednosna tehnologija, kojom kompanije uspostavljaju svetske standarde.

 

Inicijativa Jedan pojas, jedan put

 

Ekonomski pojas Puta svile i pomorski Put svile za 21. vek (The Silk Road Economic Belt and 21st Century Maritime Silk Road Belt) kako glasi punopravan naziv ove inicijative, u međunarodnim krugovima poznatiji je pod nazivom Jedan Pojas, Jedan Put (One Belt, One Road, OBOR). Kopneni ekonomski pojas puta svile odnosi se na razvoj kopnene trase infrastrukture od Kine preko centralne Azije i šire. Kopneni krak promovisan je 7. septembra 2013. godine u Kazahstanu. Pomorski pojas puta svile, koji je obnarodovan 31. oktobra iste godine u Indoneziji, obuhvata pomorske rute kroz Indijski okean i Persijski zaliv. Inicijativa nastala kao vizija kineskog predsednika, danas predstavlja globalni projekat, koji obuhvata blizu stotinu svetskih država koje su potpisale Memorandum o razumevanju u okviru pomenute inicijative, kao i druge dokumente koje se odnose na saradnju sa kineskim institucijama i kineskim korporacijama.[4]

Inicijativa Pojas i Put je po rečima kineskih zvaničnika otvorena ka svim državama, međunarodnim i regionalnim činiocima, kao i privatnim i javnim kompanijama. Isticanjem činjenice da je ovaj projekat otvoren za privatne kompanije u svetlu konstrukcije i finansiranja infrastrukturnih projekata, kineska strana želi da opovrgne činjenice da njegovom realizacijom želi da drugim državama nametne svoj model državnog razvoja. Kako se procenjuje da će ukupne investicije u infrastrukturne projekte iznositi skoro 3 biliona dolara, i to u izgradnju puteva, železnica, luka, aerodroma, energetskih koridora do telekomunikaconih mreža, pruža se odlična prilika za angažovanje i stranih kompanija, pored kineskih. Inicijativa koja je obnarodovana 2013. godine predstavlja sastavni deo dalekosežnih unutrašnjih i spoljnopolitičkih reformi unutar Kineske komunističke partije, u cilju afirmisanja tržišnih potencijala i modernizacije upravljanja javnim kapitalom.[5]

Termin „put svile” mogao bi za Nemce pored geoekoomskog značaja da ima i emocionalni predznak, obzirom da se njegovim tvorcem smatra nemački geograf  Ferdinand fon Rihthofen, koji je ovaj termin upotrebio 1877. godine (Seidenstraße). Nemačka je percepirana od strane NR Kine kao država od velike važnosti u realizaciji projekta Pojas i Put. Kineski predsednik Đinping posetio je nemačko železničko čvorište Duizburg u martu 2014. godine, neposredno nakon obnarodovanja projekta, kako bi prisustvovao svečanosti povodom dolaska prvog „Juxin“ voza iz Čongkinga. Ovaj događaj je u kineskim medijama predstavljen uz veliku pompu, kao vododelnica projekta Pojas i Put. Kineska strana nastojala je da u saradnji sa nemačkim institutima i fondacijama organizuje brojne „okrugle stolove“, kako bi se nemačkoj javnosti ovaj projekat što više približio.

Nemački zvaničnici izrazili su u samom startu podršku najavi pokretanja Inicijative Pojas i Put, nastojeći da obezbede da kineske investicije u njenu državu, EU i države u procesu evropskih integracija budu na transparentnoj osnovi. Pozitivna percepcija Nemačke prema ovoj inicijativi bila je oblikovana željom da se realizacijom predviđenih infrastrukturnih projekata omogući dalje jačanje spoljnotrgovinske razmene, pre svega, boljim plasmanom nemačke robe kineskom tržištu. Takođe, podršku inicijativi iskazali su i predstavnici nemačkih industrijalaca, pri čemu su ilustrativni  rezultati  ankete sprovedene od strane Nemačke inžinjerske federacije (VDMA) , koja predstavlja najveće evropsko udruženje industrijalaca. Na osnovu rezultata istraživanja obavljenih tokom 2018 godine, 49 % članica udruženja koja posluju u NR Kini navelo je da participacijom u ovom projektu vidi svoju razvojnu priliku.[6]  U tom svetlu, pregovori unutar nemačko-kineske saradnje na polju infrastrukturne saradnje odnosili su se na sektor železničkog saobraćaja, brodarstva i logistike. Kao indikativan primer „medenog meseca“ saradnje navodi se potpisivanje Deklaracije o saradnji između Nemačke državne železnice „Dojče Ban“ i Kineskih železnica, kao i između nemačke logističke kompanije „DHL“ i kineskog grada Čengdua. Takođe, pod okriljem saradnje u okviru pomenutog projekta nemačka strana sagledavala je mogućnosti i boljeg pozicioniranja nemačkih firmi na kineskom tržištu.

Nakon početnog entuzijazma u pogledu nemačko-kineske saradnje u okviru ovog projekta, od strane nemačkog političkog establišmenta ispoljili su se signali bojaznosti da bi ovakva vrsta kineskog geoekonomskog prodora mogla štetiti nemačkim ekonomskim interesima. Inijativa Pojas i Put, uz sadejstvo sa ambicioznom kineskom strategijom „Made in China 2025“, predstavljenom od strane kineskog premijera Li Kećijanga i njegovog kabineta u maju 2015. godine, a koja ima za cilj sveobuhvatni napredak kineske industrije zasnovane po uzoru na nemačku 4. industrijsku generaciju, predstavlja zaokret u nemačkom načinu razmišljanja u pogledu ovog kineskog gigantskog projekta. Studija uglednog nemačkog instituta Meriks, specijalizovanog za Kinu, ukazala je da iako Kina ne može da u doglednom periodu pretekne Nemačku u domenu visokih standarda, opasnost leži u činjenici da bi Kina mogla na globalnom tržištu postati ozbiljan takmac nemačkim kompanijama u plasmanu proizvoda sa dodatom vrednošću, koristeći pogodnosti boljeg plasmana roba zahvaljujući razvoju infrastrukture kroz Inicijativu Pojas i Put. Kineske kompanije, zdušno potpomognute od strane države, mogle bi da istisnu nemačke kompanije sa globalnog tržišta, u skladu sa programom „Made in China 2025“. Takođe, prepoznate su i sledeće potencijalne konfliktne zone između dveju država u okviru pomenutih procesa;

1. Saradnja država Centralne i Istočne Evrope sa Kinom u okviru Inicijative „16 + 1“, uz dalje dinamiziranje saradnje u okviru Inicijative Pojas i put, podstakla je strahove u Nemačkoj u pogledu dalje penetracije kineskog kapitala nauštrb nemačkih poslovnih interesa, naročito u državama Višegradske četvorke (Mađarska, Poljska, Slovačka i Češka Republika), koje predstavljaju tzv. „nemačko centralnoevropsko proizvodno jezgro“.
2. Na području Jugoistočne Evrope nemačke kompanije strahuju da bi njihov preferencijalni status mogao biti ugrožen daljim uplivom kineskog kapitala. U oštroj trci sa kineskim kompanijama, za nemačke kompanije biće znatno teže da sačuvaju svoje „pol pozicije“ na ovim tržištima u odnosu na sučeljavanje sa domicilnim kompanijama.[7]
3. Kineska podrška razvoju lučke i železničke infrastrukture u državama Južne i Jugoistočne Evrope u okviru Pojasa i Puta izazvala je, takođe, znake opreza u Nemačkoj, što bi u perspektivi moglo dovesti do gubitka važnosti nemačkih transportnih čvorišta, poput luke Hamburg. Tokom 2016. godine došlo je do smanjenja prometa u luci Hamburg upravo u korist luke Pirej, gde su Kinezi  uložili značajan kapital, pri čemu se očekuje da će u budućnosti rasti plasman robe preko železničke infrastrukture izgrađene u okviru Pojasa i Puta, marginalizujući uticaj nemačkih luka.

U uslovima kada se međunarodni poredak i trgovina suočavaju sa rastom protekcionizma, čiji su barjaktar Sjedinjene Države, na čelu sa njenim predsednikom Donaldom Trampom, kao i u doba relativno pohabanih transatlantskih odnosa, čini se da značaj nemačko-kineskih odnosa dobija na značaju. Kao dve najjače ekonomije svojih kontinenata, visoko zavisne od svojih izvoznih kapaciteta, za očekivati je da svoje resurse upregnu u odbranu principa slobodne trgovine, imajući u vidu da obe države „ubiraju“ plodove globalizacije na efikasan način. Kolaps principa slobodne trgovine i dalje razbuktavanje protekcionističkih metoda u okviru trgovinskih ratova, mogli bi da ugroze postojeći socijalni poredak u ovim državama, u velikoj meri zasnovan na ostvarivanju impresivnih izvoznih rezultata. 

Iako je SR Nemačka percepirana od strane zvaničnika NR Kine kao jedna od glavnih evropskih tačaka Inicijative „Jedan pojas, jedan put“, moglo bi se zaključiti da je nemačko-kineska saradnja u okviru ovog grandioznog infrastrukturnog projekta na nižem nivou od kineskih očekivanja. Saradnja u okviru ovog projekta između dveju država uglavnom je bila usmerena na poboljšanju železničkog saobraćaja i logističkih usluga, kao u slučaju trase Duizburg - Čongking i saradnje između nemačke logističke kompanije „DHL“ i kineskog grada Čengdua. Dalji nastavak nemačko-kineske saradnje u okviru pomenute inicijative biće oblikovan namerom nemačke strane da se ova saradnja odvija u okviru evropske dimenzije, pretočena u težnju Berlina da kineske investicije budu realizovane u skladu sa evropskom regulativom i propisima.

Kako bi evropske države, uključujući i SR Nemačku, valorizovale sve potencijale koje inicijativa nesumnjivo pruža, utoliko bi umesto izražavanja zabrinutosti i pokušaja da se blokiraju kineske investicije u EU, “EU i njene  članice trebalo  da se pod već usvojenim obrascima i okvirima, kao što su EU – Kina platforma za povezivanje, kao i sporazumi potpisani sa EU članicama, angažuju kroz usklađeniji način i koherentniji i efikasniji metod, iskorišćavajući koristi BRI i istovremeno upravljajući kineskim rastućim uticajem na efikasan način”.[8]

Duža verzija rada objavljena je u časopisu „Kultura polisa”, Br. 38, godina XVI, 2019.

 

Nazad na mladi eksperti pišu