Milan Medarević

 

Čini se da su problemi trajnog i višefunkcionalnog gazdovanja šumama u dobroj meri rešeni usvajanjem  definicije na panevropskom nivou, koja kaže: "Održivo (trajno) gazdovanje šumama podrazumeva upravljanje i korišćenje šuma i šumskog zemljišta na takav način i u takvom stepenu, da se očuva biodiverzitet, a produktivnost, obnavljanje, vitalnost i potencijal šuma da budu na nivou kojim bi se zadovoljile  odgovarajuće ekološke, ekonomske i socijalne potrebe i današnje i budućih generacija kako na lokalnom tako i na nacionalnom nivou, a da se pri tom ne ugroze i oštete neki drugi ekosistemi"(MPCFE, Helsinki 1993).

 

Univerzalni kriterijumi kojima testiramo intenzitet panevropskog održivog gazdovanja šumama (deklaracija H1) su:

 

1.  Održavanje i odgovarajuće uvećanje šumskih resursa i njihov doprinos globalnim ciklusima ugljenika;
2.  Održavanje zdravlja i vitalnosti šumskog ekosistema;
3.  Održavanje i podsticanje proizvodnih funkcija šuma (od drveta i onih koje to nisu);
4.  Održavanje, konzervacija i odgovarajuće uvećanje biološkog diverziteta u šumskim ekosistemima;
5.  Održavanje i odgovarajuće uvećanje zaštitnih funkcija u šumskom gazdovanju (naročito zemljišta i vode); i
6.  Održavanje drugih socio-ekonomskih funkcija i uslova.

 

Kriterijumi koji su uvek prisutni u odnosu na prethodne specifične obuhvataju zakonsku, institucionalnu i finansijsku pokrivenost. Strateški ciljevi koji su komplementarni sa zadacima koji proističu iz definicije održivosti u Srbiji, koji relaksiraju mogućnost njihovog ostvarivanja su naizgled jednostavni i odnose se na:

 

1. Unapređivanje stanja postojećih šuma u kojima dominira izdanačko poreklo, delom razređenost sklopa, usitnjenost poseda u privatnom sektoru i sve ugroženije zdravstveno stanje šuma na ukupnom nivou,

2. Podizanje novih šuma pošumljavanjem vodeći računa o njihovoj ekološkoj, socijalnoj i proizvodnoj ulozi-prema strateškim opredeljenjima 9 000 ha godišnje.

Sve je ovo utvrđeno u sferi nedovoljno znanog i u nedovoljnoj meri definisanog prirodnog procesa koji se odnosi na šumske ekosisteme i njihov dinamizam, dosad već u velikoj meri opterećen uticajem čoveka, i ne samo na šumu.

 

Ono što je znano i izraženo poslednjih nekoliko godina je ugrožavajućeg karaktera po šumske ekosisteme eskaliralo je 2011-2014. godine a odnosi se na:

 

- kalamitet gubara različitog intenziteta u hrastovim a i drugim lišćarskim šumama na površini od oko 300 000 ha, ne birajući nezaštićena područja nego u jednakoj meri i zaštićena (NP Đerdap, rezervati i dr.);

- šumske požare pogotovo 2012.  godine na oko 10 000 ha, delom i u nacionalnim parkovima i parkovima prirode (NP Tara);

- sušenje šuma (blago definisano kao defolijacija) na skoro čitavoj ostaloj površini države Srbije, stihijno i postojano i nebirajući vrstu drveća, često ugrožavajući one sa spiska reliktnih, endemičnih, retkih i ugroženih (pre svega Pančićevu omoriku na prirodnim staništima, četinare više nego lišćare);

- poplave u proleće 2014. koje su načinile  trenutnu štetu u šumi od preko 400 miliona dinara. A šuma i pri tom obezbeđuje čistoću vode, smanjuje stihijsko dejstvo ravnomernijim oticanjem i smanjenim površinskim a uvećanim dubinskim tokom.

 

Jednostavno je a i jednako teško pitanje šta sa navedenim kriterijumima ako su dodatno opterećeni navedenim činjenicama, pojavama koje postaju svakodnevica. Skoro da je nebitna dilema jesu li ovo klimatske promene ili ne? Jer, ovo se dešava a cilj je sačuvati šumu svesni njenog značaja za život i očuvanje životne sredine. Ključni problem je prilagođavanje šumskih ekosistema na klimatske promene koje se odvijaju velikom brzinom. Preduzimanje odgovarajućih mera u upravljanju šumama može u izvesnoj meri da smanji ekološke i društveno-ekonomske posledice mogućeg propadanja šuma pod uticajem klimatskih promena.

 

Šta to zapravo znači?

 

Očekivani efekti  promena klime na duge odseke vremena u odnosu na šumske ekosisteme, šumske zajednice i vrste drveća, žbunja i prizemne vegetacije koji ih čine su:

 

1. Pomeranje granica pojedinih tipova šuma u odnosu na geografsku širinu i nadmorsku visinu-već vidljivo u Srbiji u fragmentima,npr.penjanje lišćara u pojas četinara;

2. Drugačija prirodna preraspodela površina tipova šuma u njihovom međusobnom odnosu-pritisak na pojas bukve odozgo četinarima (jelom) odozdo hrastovima i pl. lišćarima;

3. Verovatno, gledano na duži rok, gubljenje bitke pojedinih zajednica i njihovo „odustajanje“ od trke i istiskivanje (nestajanje)-trenutno vrlo ugrožena Pančićeva omorika;

4. Drugačiji sastav pojedinih biljnih zajednica uz nestajanje jednih i pojavu drugih vrsta u odnosu na spratovnost i socijalni položaj - trentno sušenje četinara u pojasu lišćara i četinara;

5. Promena odnosa pojedinih vrsta drveća prema svetlosti;

6. Šumske zajednice će biti izloženije različitim negativnim uticajima koji su direktna ili indirektna posledica promena klime.

 

Šta su obaveze planiranja gazdovanja i gazdovanja šumama?

 

- Prioritetan zadatak (koga nema u indikatorima održivog gazdovanja, a odnosi se na prilagođavanje učenja na svim nivoima) su i istraživanja o i u šumskim ekosistemima u savremenim uslovima i tehnologijama;

- Planiranje upravljanja šumama treba da bude usmereno na čuvanje, zaštitu i povećanje biodiverziteta na ekosistemskom, specijskom i nivou gena i, gde je to adekvatno, na nivou predela;

- Planiranje gazdovanja šumama i kopnena inventura i kartiranje šumskih resursa treba da uključe ekološki značajna staništa, uzimajući u obzir zaštićene, retke, osetljive ili reprezentativne šumske ekosisteme kao što su obalski predeli, močvarna staništa, predeli sa endemičnim vrstama i staništa ugroženih vrsta, kako je to definisano referentnim listama, isto kao i ugrožene ili zaštićene genetske in-situ resurse;

- Gazdovanje šumama se u najvećoj mogućoj meri mora intenzivirati u odnosu na istaknute strateške ciljeve;

- Korišćenje šuma mora biti još više povezano i uslovljeno sa potencijalom poštujući pri tom  polifunkcionalni aspekt.

 

U osnovi je rešenja čuvaj pa koristi, obrnuto je lako ali s obzirom na dosadašnje iskustvo kratkotrajno i sa nesagledivim posledicama.

 

Prof. Milan Medarević

Dekan Šumarskog fakulteta Univerziteta u Beogradu

Nazad na JIE Pogledi