Nije prošlo ni 20 godina od kako je strateška ideja o kooperaciji i umrežavanju gradova, pokrenuta preko EU projekata iz programa INTERREG, prerasla u sveprisutnu praksu širom Evrope. Pre svega baltički gradovi, a potom nemački, skandinavski, srednjeevropski i drugi, utvrđuju i šire intranacionalne i internacionalne mreže gradova sa osnovnom idejom o uvećanoj konkurentnosti, većoj teritorijalnoj koheziji i kvalitetnijoj životnoj sredini. Integrišući ekonomsku, socijalnu i ekološku politiku putem unapređenog modela upravljanja gradovima, ovi gradovi dostižu viši i kvalitetniji nivo održivog razvoja. Polovinom prve dekade XXI veka ova ideja se sve više usmerava ka metropolitenskim područjima velikih gradova, što znači gradova sa njihovim funkcionalnim okruženjem. Umrežavanje metropolitenskih područja postaje tema od strateškog značaja za Evropu te joj nove razvojne strategije posvećuju prioritetnu pažnju.

 

Dunavska strategija EU ovu ideju dalje razrađuje, posebno preko Deklaracije o Dunavu sa samita u Bukureštu 2010. Sveukupna težnja je posvećena poboljšanju nivoa povezanosti u Donjem Podunavlju preko infrastrukture, sistema transporta i energije, turizma, kulture i ljudi. Glavni razlog je značaj Dunava, sa svim njegovim resursima i potencijalima, kao okosnice razvoja Evrope u smeru istoka, a istovremeno nehorentnost Donjeg Podunavlja, odnosno: (a) slaba iskorišćenost pozicije, resursa i ukupnih potencijala reke Dunav na tom području, (b) nedovoljno razumevanje i afirmacija razvojnog smisla panevropskog koridora VII, (c) izrazita zaostalost pojedinih sub-regija duž reke, kako u Srbiji (nerazvijeni) tako i u Bugarskoj i Rumuniji (stagnantni), i disproporcije između razvijenih i nerazvijenih delova sa nizom ekonomskih, socijalnih i ekoloških problema, i (d) slaba svest lokalne i regionalne uprave oko modernizacije načina upravljanja gde bi kooperacija predstavljala jedan od najvažnijih kriterijuma. Uloga velikih gradova i njihovih metropolitenskih područja kod toga ima poseban značaj. Radi toga, u tekućoj fazi implementacije Strategije, jedna od prioritetnih tema je umrežavanje metropolitenskih područja u Donjem Podunavlju sa nužnom inicijativom za unapređenje institucionalnih kapaciteta odnosno modela upravljanja velikim gradovima koji treba da bude usmeren ka kooperaciji sa drugim gradovima unutar država, prekogranično i interregionalno. Ovo se odnosi na kooperaciju u oblasti poslovanja, nauke, obrazovanja, kulture, životne sredine, turizma ili bezbednosti, zasnovanu na načelima integralnog upravljanja i strateškog planiranja koja vode ka održivom razvoju.

 

Ovde se javlja ključni problem na koji ukazuje knjiga European Cities in Transition 2013 (UN Habitat, 2013). Naime, za razliku od gradova na zapadu i severu Evrope, gde je kooperacija sa umrežavanjem gradova uveliko uzela maha, u Donjem Podunavlju situacija je na ’’mrtvoj tački’’. U Srbiji je ideja ugrađena u referentne strategije i strateške planove, dok u praksi nema pomaka čak ni unutar države. Beograd i Novi Sad kao dva najveća metropolitenska područja u Srbiji, na bliskom odstojanju, nisu povezana bilo kakvim oblikom organizovane kooperacije, kao ni gradovi u metropolitenskom području Grada Beograda (Pančevo i Smederevo pre svega) sa Beogradom. U Bugarskoj postoje neiskorišćeni potencijali za povezivanje Vidina preko Montane sa Sofijom, koji bi mogli da se iskoriste za približavanje glavnog grada Dunavu preko koridora IV. Prekogranično, Vidin i Kalafat u Rumuniji, osim izgrađenog mosta i infrastrukture na koridoru IV nisu pokrenuli ozbiljniju kooperaciju, kao ni Vidin sa Zaječarom i Negotinom u Srbiji. U Rumuniji je ideja o povezivanju gradova krenula pre svega od strane Grada Bukurešta koji bi povezivanjem kanalom sa manjim gradom Đurđu mogao da direktno izađe na Dunav. Na istoku Rumunije postoje odavno istraženi potencijali i tendencije povezivanja Braile sa Galacom ali lokalne politike onemogućavaju kooperaciju. Na vrhu ove priče je i potencijalno umrežavanje najvećih metropolitenskih područja u Donjem Podunavlju: Beograda, Sofije i Bukurešta, formiranjem većih ili manjih metropolitenskih (ekonomskih) regiona. U tom pogledu pozitivan primer čini inicijativa Bukurešta oko kooperacije i povezivanja sa Sofijom. Pozitivni primeri su: (a) formiranje takozvanog prekograničnog metropolitenskog regiona između gradova Đurđu u Rumuniji i Ruse u Bugarskoj, gde je grad Đurđu inicirao i implementirao značajne projekte u okviru evro-regiona Đurđu-Ruse, (b) sporazum o kooperaciji između luke u Konstanci sa lukom u Pančevu, i (c) neki manji prekogranični projekti u Srbiji, slabih razvojnih efekata.

 

Sve u svemu problem kooperacije i umrežavanja metropolitenskih područja postaje najveći izazov za uprave velikih gradova stavljajući njihove staromodne modele upravljanja na ozbiljnu probu. Prepreke uspešnijem razvoju Donjeg Podunavlja čine: nedostatak svesti o kooperaciji, tradicionalni modeli upravljanja gradovima u još uvek centralizovanim nacionalnim sistemima, nedostatak strukturnih reformi ekonomskih aktivnosti, nedostatak razvojnih projekata i, verovatno, nasleđe političkih animoziteta (etnička pitanja) i tvrdih granica iz socijalističke prošlosti i EU sadašnjosti. Možda će ideja ’’Puta svile’’ ovo razmrdati jer je luka u Konstanci, u jednom od najvećih metropolitenskih područja u Donjem Podunavlju, idealna tačka od koje u ovom kontekstu umrežavanje i razvoj treba da krene na osi Istok-Zapad.

 

Prof. dr Borislav Stojkov
Direktor Republičke agencije za prostorno planiranje (2008-2012)

Nazad na JIE Pogledi